Wereldwijde verzending - Kies je taal ☞

Wat zijn de oudste landkaarten van Nederland?


De oudste bekende kaart waar je Nederland op kunt terugvinden, stamt uit de Romeinse tijd, rond de geboorte van Christus. Maar Nederland heeft op die kaart totaal geen herkenbare vorm. Voor kaarten van Nederland als geheel, moet je een sprong in de tijd maken naar 1524.

Er is natuurlijk een verschil tussen kaarten waar Nederland óp staat, en kaarten ván Nederland. Zometeen meer over die laatste soort. Eerst iets over één van de oudste kaarten waar je Nederland - met een beetje goede wil - op kunt terugvinden.

Nederland op de Romeinse Peutingerkaart

De Peutingerkaart is een kaart van de wereld zoals die bekend was in de Romeinse tijd, om precies te zijn in de periode rond de geboorte van Christus.

Peutingerkaart

Zo, dat is vroeg voor het bewaard blijven van een papieren kaart, zul je misschien denken. Klopt, de Peutingerkaart is namelijk een middeleeuwse kopie van de kaart. Peutinger was de man die de kaart erfde in 1508.

Het continent waar Nederland op ligt, wordt op deze kaart weergegeven als een langgerekt lint van wegen en rivieren. Het is dus geen natuurgetrouwde weergave van de werkelijkheid. Door zijn schematische opzet doet deze kaart een beetje denken aan een kaart van een metrolijnennet: handig als je de samenhang tussen de lijnen wil zien, maar niet om bovengronds de weg op te vinden.

Voor de volledigheid moet ik nog melden, dat je Nederland ook kunt terugvinden in de Geographia van Ptolemaeus, maar dan nóg schematischer.

Nederland op de kaart van Henricus Martellus, rond 1490

In ongeveer 1490 vinden we Nederland terug op de kaart 'Germania' van Henricus Martellus. De kustlijn van Nederland ziet er op deze kaart onherkenbaar uit.

Germania' van Henricus Martellus

Enkele herkenbare plaatsen heb ik op deze uitsnede van de kaart met rood omcirkeld: herlem (haarlem), rotterdam, gouda en amsterdam. De eilanden voor de kust moeten Zeeland voorstellen. Het noorden ligt dus grofweg rechts op deze kaart. Martellus tekende geheel nieuwe kaarten, en voegde eigentijdse kennis toe.

Nederland op de Kerkenkaart, ca. 1524

Voor de eerste kaart waar Nederland min of meer als geheel op staat, moeten we ongeveer 35 jaar later zijn: de zogeheten Kerkenkaart, zo genoemd omdat van veel plaatsen het profiel van de plaatselijke kerk op de kaart is afgebeeld. Dit geldt als de oudste gedrukte kaart van Nederland.

Nederland op de Kerkenkaart, ca. 1524

 

Nederland op de kaart van Jacob van Deventer, ca. 1542

Nog eens 18 jaar later komen we de eerste cartograaf tegen die bij veel mensen ook tegenwoordig nog een belletje doet rinkelen: Jacob van Deventer.

Nederland op de kaart van Jacob van Deventer, ca. 1542

Hij maakte rond 1540 een houtsnede die gedrukt werd. Hierboven zie je een fragment: rechtsboven Medemblik, linksonder Haarlem. Deze kaart bestaat helaas alleen nog op foto's. Het origineel is verloren gegaan in mei 1945 in Breslau: "Een tragisch lot trof de grote collectie oude handschriften en oude drukken van de Universiteitsbibliotheek: deze werd door Russische soldaten in de meidagen van 1945 verbrand of in de Oder geworpen" - zo schrijft Wikipedia over deze gebeurtenis.

Jacob van Deventer maakte ook een hele reeks plattegronden van Nederlandse steden. Daarover meer in  blog over de kaartenmaker Jacob van Deventer.